Czym są style przywiązania? Jaki wpływ mają na związki? Style przywiązania kształtują się we wczesnym dzieciństwie i są jak prototyp późniejszych relacji z innymi osobami. Uznaje się je za względnie stałe, jednak mogą się one zmieniać. Na przykład w związku z osobą o bezpiecznym stylu przywiązania lub dzięki psychoterapii. Ze względu na style przywiązania niektóre osoby bardzo potrzebują bliskości, kontaktu i dzielenia się emocjami, a inne wręcz tego unikają. Czym są style przywiązania i jaki mogą mieć wpływ na związki i relacje?
Style przywiązania – jak powstają?
W trakcie tworzenia więzi z rodzicem lub opiekunem powstają w umyśle dziecka modele dotyczące osoby opiekuna i samego siebie. To, jak dziecko do 2 roku życia doświadcza relacji z opiekunem, będzie wiązało się z jej późniejszym postrzeganiem siebie i innych. Kluczowe są wówczas dostępność opiekuna (czyli obiektu przywiązania) i jego uważność oraz wrażliwość na potrzeby dziecka (zarówno fizjologiczne jak i emocjonalne). Takie zaangażowanie ze strony rodzica wzmocni u dziecka pozytywne podejście do relacji z innymi i obraz własnej osoby. Jednak jeśli jego potrzeby będą zaniedbywane, będzie miało poczucie, że opiekun jest niedostępny i nieresponsywny – w taki właśnie sposób może podchodzić do relacji z innymi w dorosłym życiu.
Style przywiązania u dzieci
Style przywiązania, wzorce więzi i to jak w jaki sposób człowiek przeżywa relacje z innymi od zawsze interesowały wielu badaczy. W psychologii możemy wyróżnić kilka klasyfikacji stylów i wzorców przywiązania. Jakie są rodzaje stylów przywiązania u dzieci?
Style przywiązania Bowlby
Teorię przywiązania zawdzięczamy brytyjskiemu psychoanalitykowi – Johnowi Bowlbiemu. Dzięki niemu korzystamy z koncepcji przywiązania w psychoterapii indywidualnej i w terapii par. Coś co obecnie wydaje się nam oczywiste, czyli wpływ relacji z pierwszymi opiekunami na kształtowanie się osobowości człowieka, było nowością w czasach Bowlbiego.
Style przywiązania Mary Ainsworth
Pierwszej klasyfikacji stylów przywiązania podjęła się Mary Ainsworth, która była uczennicą Bowlbiego. Dzięki swojemu popularnemu eksperymentowi – “Procedura Obcej Sytuacji”, Mary Ainsworth zauważyła powtarzające się schematy w relacji matka-niemowlę i opisała takie style przywiązania u dzieci, na podstawie których można przewidywać przebieg relacji w życiu dorosłym:
Bezpieczny styl przywiązania
(wzorzec B) – Dziecko doświadcza poczucia bezpieczeństwa, dzięki temu, że matka jest dostępna, responsywna a jej reakcje są przewidywalne. Co więcej, matka jest wrażliwa na sygnały, które wysyła jej dziecko i zaspokaja jego potrzeby w sposób wystarczający. Ufność w dostępność matki daje dziecku możliwość do swobodnej eksploracji i otwartości. Matka staje się wówczas dla dziecka „bezpieczną bazą” (secure base). Pojęcie to zostało przez Ainsworth wprowadzone aby określić wyżej opisane zachowanie matki dającej bezpieczeństwo. Kolejne dwa wzorce określa się jako „pozabezpieczne”.
Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania
(wzorzec C) – Dziecko doświadcza niepewności co do dostępności i responsywności matki. Występuje u niego silny lęk separacyjny i brak zdolności do swobodnej eksploracji. Podczas obserwacji dziecka o takim wzorcu przywiązania, można zauważyć ambiwalencję w jego podejściu do matki. Z jednej strony silnie do niej przywiera, a z drugiej okazuje jej wrogie gesty świadczące o złości na nią i stawia opór w kontakcie. Matka dziecka z przywiązaniem lękowo ambiwalentnym charakteryzuje się niestabilnością i niespójnością. Raz reaguje wrażliwością na potrzebę bliskości dziecka, a raz jest emocjonalnie zdystansowana. Dziecko dąży do bliskości z matką, jednocześnie prezentując zachowania unikające z obawy przed odrzuceniem.
Unikowy styl przywiązania
(wzorzec A) – Dziecko nie ufa mamie. Spodziewa się ono raczej odrzucenia niż bliskości ze strony opiekunki i nie liczy na pomoc z jej strony. Kształtuje się u niego dysfunkcjonalne przekonanie, że tylko samo jest w stanie zaspokoić swoje potrzeby. Poczucie odtrącenia przez matkę jest krzywdzące, więc dziecko unika bliskości z nią ze względu na możliwość bycia zranionym. Reaguje obojętnością na rozłąkę z i tak niedostępną fizycznie i emocjonalnie matką.
*Zdezorganizowany styl przywiązania
(wzorzec D) – Dziecko nie posiada jednolitego sposobu radzenia sobie w stresującej sytuacji. Zachowania dziecka mogą wydawać się niespójne i sprzeczne. Dziecko odczuwa jednocześnie przywiązanie i lęk do opiekuna, który jest przez nie postrzegany jako zagrożenie. Wzorzec ten został opracowany w 1986 przez Main i Solomon. Dotyczy głównie dzieci, które doświadczyły przemocy fizycznej, psychicznej, wyraźnego zaniedbania lub opuszczenia.
Style przywiązania w dorosłości
Wyżej opisane wzorce przywiązaniowe odnoszą się się głównie do relacji matka-dziecko. Dotyczyć mogą też relacji z innym, ważnym opiekunem czy opiekunką. To ważne, by zdawać sobie sprawę z tego, że przebieg tej relacji jest kluczowy dla kształtowania się u danej osoby podejścia do samego siebie i innych. Style przywiązania, rodzaje tych cech w dorosłości opisane są poniżej.
Style przywiązania Hazan i Shaver
Obecnie, aby ocenić rodzaj przywiązania danej osoby korzystamy z dwóch jego wymiarów – lęk i unikanie. Hazan i Shaver zaproponowali poniższą kategoryzację stylów przywiązania:
- Lękowy styl przywiązania – objawy tego stylu to przewidywanie opuszczenia i odrzucenia przez partnera, ale jednocześnie doświadcza silnej potrzeby bliskości. Osoba przejawiająca taki styl przywiązania będzie postrzegała siebie w sposób negatywny, a innych w sposób pozytywny.
Przykład:
Michał boi się zadzwonić do swojej dziewczyny i upewnić, czy dzisiaj się spotykają, bo obawia się, że ta zmieniła plany lub uzna go za narzucającego się. Bardzo chce usłyszeć jej głos, ale boi się, że zostanie odrzucony. Przeżywa siebie jako mało wartościową osobę, która nie zasługuję na kogoś tak wspaniałego jak jego partnerka. - Unikowy styl przywiązania – odnosi się do dyskomfortu odczuwanego w przypadku bliskości
z drugą osobą i trudności w poleganiu na innych. W przypadku tego stylu przywiązania, jednostka będzie postrzegała siebie w sposób pozytywny, a innych w sposób negatywny.
Przykład:
Karolina nienawidzi rozmawiać o emocjach swoich i swojego chłopaka. Szybko czuje się przytłoczona
i potrzebuje czasu tylko ze sobą. Kiedy ma problem, wie, że musi poradzić sobie z nim sama, bo nikt inny nie zrobi tego tak dobrze jak ona. - Bezpieczny styl przywiązania – osoba o takim stylu przywiązania jest ufna, nie ma trudności
w poleganiu na innych, tworzeniu bliskich relacji i nie charakteryzuje się dysfunkcjonalnym lękiem przed odrzuceniem.
Style przywiązania Bartholomew i Horowitz
W literaturze naukowej można spotkać jeszcze inny, bardziej szczegółowy podział. On także opiera się na rozumieniu stylów przywiązania jako cech znajdujących się na wymiarach lęk i unikanie. Poniższa ilustracja może pomóc w rozjaśnieniu tematu:
Bezpieczny styl przywiązania
Charakterystyka tego stylu jest zbliżona do tego zaprezentowanego wyżej. Polega na ufności w relacji, dobrym postrzeganiu siebie i innych. Poczucia satysfakcji z relacji z innymi, ale także z przebywania z samym sobą.
Zaabsorbowany styl przywiązania
Osoba, która go reprezentuje będzie swoją wartość uzależniała od tego, jak postrzegają ją inne osoby. Bliscy są zazwyczaj przez taką osobę idealizowani. Ten rodzaj więzi może być źródłem cierpienia dla jednostki, bo doświadcza ona lęku przed odrzuceniem jednocześnie ogromnie pragnąc i zabiegając o bliskość osób znaczących. Warto wówczas skorzystać z psychoterapii i zmienić te tendencje. Style przywiązania a zaburzenia osobowości to także warty zgłębienie temat.
Lękowo-unikający styl przywiązania
Osoby z tym stylem charakteryzuje nieufność wobec innych. Występuje u nich lęk przed odrzuceniem i unikanie, jako że inne osoby są przez nich postrzegane jako niewspierające i odrzucające. Osoba z tym stylem nie angażuje się w relacje, bo ma przekonanie, że i tak zostanie odrzucona. U takiej osoby może też występować negatywny obraz siebie i zaniedbywanie własnych potrzeb.
Niezaangażowany styl przywiązania
Inaczej zdystansowany styl przywiązania. Reprezentowanie takiego stylu u danej osoby może oznaczać, że uważa ona sama siebie za wartościową, niezależną i zdolną do zadbania o własne potrzeby, jednak inne osoby są przez nią postrzegane jako niegodne zaufania i wrogie. Jednostka o takim stylu będzie dystansowała się od innych i może odczuwać dyskomfort w sytuacji bliskości oraz może mieć trudność w radzeniu sobie z trudnymi emocjami. Taki styl przywiązania może wiązać się z narcystycznym rysem osobowości.
Styl przywiązania – terapia par
Zdarza się, że kiedy ludzie dobierają się w pary, tworzą związek osób z dwoma różnymi stylami przywiązania. Na przykład związek osoby ze stylem ambiwalentno lękowym z osobą unikową może przysparzać wielu trudności w komunikacji. Wielu terapeutów w Centrum Psychoterapii Happy-life korzysta z teorii przywiązania w procesie terapii par. Dzięki odpowiedniej wiedzy terapeuty i znajomości adekwatnych technik terapeutycznych możliwe jest wypracowanie porozumienia u pary, która przeżywa konflikty spowodowane odmiennymi wzorcami przywiązaniowymi. Bywa, że wzorce te zaczynają się uaktywniać dopiero w sytuacji kryzysu lub urazu więzi jakiego doświadcza para.
Jak sprawdzić swój styl przywiązania?
Sporo osób zastanawia się, jak określić swój styl przywiązania. Test internetowy może w tym pomóc, bo rzeczywiście można znaleźć bezpłatne kwestionariusze na sprawdzenie stylu przywiązania. Jednak warto wyniki takich narzędzi trakować jako punkt odniesienia do myślenia o sobie, rozpoznanie u siebie pewnych tendencji, a nie jako sztywną diagnozę. Styl przywiązania w związku może ujawniać się inaczej, niż styl przywiązania w pracy. Z jedną osobą ukażą się nasze tendencje unikowe, a w relacji z inną będziemy reprezentować cechy zaabsorbowanego stylu przywiązania. Warto pamiętać, że styl przywiązania może się zmieniać. Jeśli coś niepokoi nas w naszym podejściu do innych, doświadczamy przykrości w relacjach z innymi lub jest nam po prostu trudno je zawierać i utrzymywać – to może być dobry powód by udać się na konsultację ze specjalistą. Psychologiem lub psychoterpeutą.
Źródła:
Ainsworth, M., Blehar, M. C., Waters, E., Wall, S. (1978). Patterns of attachment: Apsychological study of the strange situation. Hillsdale: Erlbaum.
Bartholomew, K. Horowitz, L. (1991) Attachment Styles Among Young Adults: A Test of a Four-Category Model, Journal of Personality and Social Psychology, 61, 227.
Bowlby, J. (2007), Przywiązanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Za; Ślaski, S. (2019) Style przywiązania z partnerem i przyjaciółmi a cechy osobowości u kobiet współuzależnionych. Polskie Forum Psychologiczne, 24, 4, 443–466.
Hazan C. Shaver P.R. (1994). Attachment as an organizational framework for research on close relationships. Psychological Inquiry, 5, 1–22.
Żechowski, C. (2018). Style przywiązania a zdrowie psychiczne osób dorosłych w populacji ogólnej – badanie pilotażowe, Via medica 15(4), 193-198.