Mówiąc o osobowości borderline, warto zacząć od tego, czym ona nie jest – a nie jest bowiem chorobą. Są to natomiast zaburzenia osobowości, bardzo mocno i negatywnie oddziałujące na osoby, u których się ono rozwinęło. Niestety, w przypadku BPD, największą trudnością jest nawiązywanie i utrzymywanie zdrowych relacji, przy jednoczesnym – ciągłym – lęku przed odrzuceniem. Jak rozpoznać te zaburzenia?
Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline
Zaburzenia osobowości (w ICD-10 wpisane jako F60) charakteryzuje się jako trwałe i nieprzystosowawcze wzorce relacji ze środowiskiem (myślenie, postrzeganie), które powodują trudności w funkcjonowaniu społecznym oraz behawioralnym. Wyróżnia się różne wzorce, jednak najbardziej spopularyzowana przez media została osobowość borderline, stąd też częste postrzeganie wszystkich tego typu zaburzeń przez pryzmat BPD. Podłożem tego zaburzenia zwykle jest doświadczanie rzeczywistego lub odczuwanego odrzucenia emocjonalnego przez pierwszych opiekunów. Osoby zmagające się z BPD odczuwają trudności w wielu sferach. Chwiejny nastrój, silne odczuwanie emocji, częsty niepokój oraz lęk przed odrzuceniem to tylko niektóre z licznych symptomów BPD, które mają niekorzystny wpływ na codzienne życie takich osób.
Objawy osobowości borderline
Jakie objawy są więc charakterystyczne dla osobowości chwiejnej emocjonalnie typu borderline, bo tak brzmi prawidłowa nomenklatura medyczna? Przede wszystkim występuje zaburzony obraz własnego “ja” oraz preferencji seksualnych, takie osoby najczęściej są w związkach bardzo intensywnych, a jednocześnie krótkotrwałych, robią wszystko, aby nie zostać porzuconym/porzuconą (nawet jeśli w rzeczywistości nie ma do tego obaw), odczuwają pustkę, są także agresywne (samookaleczają się lub prowokują bójki). Podane przykłady zachowań to kryteria diagnostyczne ICD-10, osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline wykazuje przynajmniej trzy z podanych objawów.
Osobowość chwiejna emocjonalnie typu impulsywnego
Oprócz osobowości borderline, w przypadku zaburzeń emocjonalnych występuje także podtyp impulsywny. Jakie kryteria diagnostyczne wskazuje w tym przypadku ICD-10? Jak można się spodziewać, jest to oczywiście brak kontroli w przypadku impulsywnych działań (bez zważania na konsekwencje), ale też niestabilność emocjonalna, ogromny natłok myśli, napięcie, wroga postawa w stosunku do innych, a nawet nienawiść (wrogie spojrzenia, kłótnie, wyżywanie się na innych, stosowanie przemocy fizycznej/psychicznej). Oprócz tego osobowość chwiejna emocjonalnie typu impulsywnego wykazuje dążenie do wybuchowych zachowań, nadwrażliwość na wszelką krytykę, a także brak zainteresowania działaniami, w których od razu nie jest się najlepszym lub ich wykonanie nie kończy się natychmiastowym uzyskaniem jakiejś nagrody.
Zaburzenia osobowości – jakie ogólne objawy można wyróżnić?
Ogólne objawy osobowości chwiejnej emocjonalnie są następujące:
- niestabilny obraz swojej osoby oraz otoczenia (zaburzenia tożsamości),
- wahania nastrojów, popadanie z euforii w załamanie, bez stanów pośrednich
- impulsywność
- wyidealizowany obraz partnera/partnerki, który znika po pierwszej kłótni
- konfliktowość, agresja, stosowanie przemocy
- krytykowanie innych
- obwinianie innych za własne niepowodzenia
- przypisywanie tylko negatywnych cech osobom, z którymi nie utrzymuje się już kontaktu
- zaburzenia odżywiania
- skłonność do zachowań ryzykownych
- manipulowanie otoczeniem
- czarno-biały obraz świata
- ciągłe poczucie wewnętrznej pustki
- zaburzenia poczucia własnej wartości
- samookaleczenia
- groźby i próby samobójcze
- myśli paranoidalne (przemijające)
- dysocjacja
Osobowość borderline – kryteria diagnostyczne
Wszystkie kryteria diagnostyczne wymieniają praktycznie takie same objawy, jednak w zależności od konkretnych metod, aby móc rozpoznać zaburzenia osobowości, konieczne będzie wystąpienie różnej liczby charakterystycznych cech, zachowań, sposobów myślenia. W przypadku ICD-10 mowa zwykle o dwóch objawach, natomiast według innych klasyfikacji musi się ich pojawić przynajmniej trzy lub pięć. Warto pamiętać, że diagnoza nie opiera się tylko na listach, z których wykreśla się dane symptomy. Bardzo istotnym etapem jest także wywiad kliniczny, czyli rozmowa, w której korzysta się ze specjalnie ułożonych do tego celu pytań. Trudność rozpoznania wynika również z faktu, że osoby zmagające się z osobowością chwiejną emocjonalnie, nawet jeśli są świadome swoich zachowań, często nie potrafią sobie z nimi poradzić.
Przyczyny osobowości borderline. Skąd biorą się te zaburzenia osobowości?
Psychologia to dziedzina nauki, w której wciąż mamy do czynienia z niezbadanymi obszarami działania mózgu. Oznacza to oczywiście, że tak naprawdę nie znamy dokładnych przyczyn kształtowania się zaburzeń osobowości. Nie oznacza to jednak, że naukowcy nie mają teorii, dotyczących osobowości borderline. Podobnie jak w przypadku schizofrenii wskazuje się uwarunkowania genetyczne oraz czynniki biologiczne, do tej pory jednak nie ustalono z całą pewnością, czy jest to istotne. Jeśli dziecko wychowywane jest przez rodzica z zaburzeniami F60, prawdopodobieństwo, że córka lub syn będą zmagać się z lękiem przed odrzuceniem oraz niestabilnym postrzeganiem siebie, są bardzo duże. Czynniki środowiskowe również są więc brane pod uwagę – przyczyny obejmują wydarzenia takie jak śmierć rodzica/opiekuna, przemoc psychiczną i fizyczną, zaniedbywanie, a także wychowywanie przez krytycznie nastawionych, odległych emocjonalnie rodziców, którzy hamują rozwój umiejętności prawidłowej komunikacji u dziecka.
Osobowość chwiejna emocjonalnie – leczenie
Podobnie jak postawienie diagnozy, leczenie osobowości chwiejnej emocjonalnie, zarówno w typie borderline, jak i w typie impulsywnym, jest trudne. Wynika to oczywiście z objawów zaburzenia, które determinują jednocześnie postawy, zachowania oraz sposób myślenia osoby. Podstawą leczenia różnych form zaburzeń osobowości, a zwłaszcza borderline, jest psychoterapia psychodynamiczna, która prowadzi do trwałej zmiany w strukturze osobowości. Może ona zawierać również elementy mentalizacji. W przypadkach, kiedy zaburzony/zaburzona stanowią dla siebie zagrożenie, potrzebna jest zwykle hospitalizacja. Z pewnością jest to złożony proces, warto jednak pamiętać, że osiągnięcie wymarzonych efektów, a więc odzyskanie kontroli nad swoim życiem, jest w pełni możliwe. Objawy niestety będą się pojawiać, czasami będą bardziej lub mniej nasilone, jednak dzięki leczeniu zaburzenia osobowości po prostu przestają być wyrokiem.